Afganistan’da Uyuşturucu Ticareti ve Taliban

Kaldırımda Duran Uyuşturucu Bağımlıları

Asya’nın kalbi olarak nitelendirilen Afganistan, uzun yıllar süren iç karışıklıklar ve dış müdahaleler nedeniyle istikrarsız bir yapıya sahip olmuştur. Bu durum, ülke ekonomisinin çökmesine yol açarken, kötüleşen ekonomik koşullar ve siyasi belirsizlik ortamı, Afganistan’ı uluslararası uyuşturucu piyasasında kritik bir konuma taşımıştır.

Özellikle, uyuşturucu ticaretinin hammadde ve üretim merkezi arayışı, ülkenin yasa dışı afyon üretiminde öncü bir rol üstlenmesine neden olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan “Afganistan’da Uyuşturucu Ekonomisi ile Mücadele: Afyonun Tarlada İmhasına Yönelik Tedbirlere Öncelik Veren Stratejilerin Sınırları”[1] başlıklı makaleye göre, Afganistan küresel afyon üretiminin yaklaşık %87’sini sağlamaktaydı.

Aynı makaleye göre, 2004 yılında Afganistan'da uyuşturucu ticaretinden elde edilen gelir 2,8 milyar dolar olarak kaydedilmiştir. Bu miktar, ülkenin Gayri Safi Yurt İçi Hasılası’nın (GSYH) yaklaşık %60’ına denk gelmektedir. Ayrıca, Afganistan’da yaklaşık 3 milyon kişinin uyuşturucu ekonomisinden gelir elde ettiği ve bu rakamın ülke nüfusunun yaklaşık %12’sine karşılık geldiği belirtilmiştir. Bu grubun 2,3 milyonunu afyon ekimi yapan çiftçiler, geri kalan 700 binini ise uyuşturucunun ticareti ve işlenmesiyle ilgilenen kişiler oluşturmaktadır.

Afganistan Sağlık Bakanlığı tarafından 2015 yılında yayımlanan verilere göre, ülkede yaklaşık 3 milyon uyuşturucu bağımlısı bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler’in “Drug Use in Afghanistan: 2009 Survey”[3] adlı raporuna göre gerçekleştirilen ankette, 2.609 erkek ve kadın uyuşturucu bağımlısıyla görüşülmüştür. Görüşülen kişilerin yarısından fazlasının evli olduğu belirtilirken, kadın bağımlıların önemli bir bölümünün erkeklere kıyasla dul olduğu vurgulanmıştır.

Ankete katılanların yaklaşık %5’inin sokakta yaşadığı tespit edilmiştir. Bağımlılar arasında okuma yazma bilmeyenlerin oranı ise cinsiyete göre farklılık göstermektedir: Kadın bağımlıların %75’i okuma yazma bilmezken, erkek bağımlılarda bu oran %62 olarak kaydedilmiştir.

2021 yılında ABD ve müttefik güçlerin Afganistan'dan çekilmesinin ardından Taliban yeniden iktidara gelmiştir. Birleşmiş Milletler’in 5 Kasım 2023 tarihli basın bültenine göre[4], Taliban’ın 2022 yılında yürürlüğe koyduğu uyuşturucu yasağının ardından afyon üretimi %95'in altına düşmüştür.

Taliban yönetimi öncesinde 233 bin hektar olan afyon ekim alanı, 2023 itibarıyla 10.800 hektara gerilemiştir. Bununla birlikte, BM’nin 6 Kasım 2024 tarihli basın bülteninde yer alan verilere göre[5], afyon üretimi %19’luk bir artış göstererek 12.800 hektara yükselmiştir. Ancak, bu artışa rağmen afyon üretiminin hâlâ Taliban öncesi seviyelerin oldukça altında olduğu vurgulanmıştır.

Aynı verilere göre, yasak öncesinde kilogram başına 100 ABD doları olan kuru afyonun fiyatı, yasak sonrası 750 ABD dolarına yükselmiştir. Bu durumun, geliri azalan çiftçileri yasağı delmeye teşvik edebileceği vurgulanmıştır. Ayrıca, çiftçilerin yasa dışı gelir kaynaklarına yönelmemesi için sürdürülebilir ekonomik alternatiflerin geliştirilmesi ve bu yönde destek sağlanması gerektiği belirtilmiştir.

Kaynakça

[1] Dışişleri Bakanlığı, Afganistan’da uyuşturucu ekonomisi ile mücadele: Afyonun tarlada imhasına yönelik tedbirlere öncelik veren stratejilerin sınırları, 01 Mart 2025 tarihinde https://www.mfa.gov.tr/afganistan_da-uyusturucu-ekonomisi-ile-mucadele_-afyonun-tarlada-imhasina-yonelik-tedbirlere-oncelik-veren-stratejilerin-sinirlari.tr.mfa adresinden alın

[2] United Nations Office on Drugs and Crime. (2009). Drug use in Afghanistan: 2009 survey. https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/statistics/Drugs/Drug%20use/Drug_use_in_Afghanistan_2009_survey.pdf

[3] United Nations Office on Drugs and Crime. (2009). Drug use in Afghanistan: 2009 survey. https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/statistics/Drugs/Drug%20use/Drug_use_in_Afghanistan_2009_survey.pdf

[4] United Nations Office on Drugs and Crime. (2023, November 5). Afghanistan opium cultivation in 2023 declined 95 per cent following drug ban: New UNODC survey [Press release]. https://unis.unvienna.org/unis/pressrels/2023/unisnar1478.html

[5] United Nations Office on Drugs and Crime. (2024, November 6). Afghanistan: Opium cultivation increased by 19 per cent in second year of drugs ban, according to UNODC. https://unis.unvienna.org/unis/pressrels/2024/unisnar1490.html