🎓 SPSS’e Giriş: Temel Kavramlar ve Araştırma Türleri

Bilimsel araştırmaların temelinde, doğru verilerin toplanması ve bu verilerin sistemli bir biçimde analiz edilmesi yatmaktadır. Bu süreçte SPSS (Statistical Package for the Social Sciences), araştırmacılara veri analizi konusunda güçlü ve kullanışlı bir araç sunar. Ancak SPSS kullanmadan önce, araştırmanın temel kavramlarını ve yöntemlerini anlamak büyük önem taşır.

🔍 Araştırma Nedir?

Araştırma, belirli bir amaca yönelik olarak yapılan; sistemli veri toplama, verileri analiz etme ve yeni bilgiler ortaya çıkarma sürecidir. Araştırmanın amacı yalnızca veri toplamak değil, aynı zamanda bu verilerden anlamlı sonuçlar elde ederek bir probleme ışık tutmaktır.

Her araştırma, baştan sona kadar belirli bir plan dahilinde yürütülmelidir. Araştırmacı, çalışmanın amacını, yöntemini, veri toplama araçlarını ve analiz sürecini en baştan dikkatlice tasarlamalıdır. Bu planlı yaklaşım, araştırmanın güvenilirliğini ve geçerliliğini artırır.

📊 Araştırma Türleri

Bilimsel araştırmalar, kullanılan yöntemlere ve amaçlarına göre farklı türlere ayrılır. SPSS’te hangi analizlerin kullanılacağı, araştırmanın türüne bağlıdır.

1. Nitel Araştırmalar

Nitel araştırmalar, sayısal verilerden çok anlam, deneyim ve gözlem üzerine odaklanır. Amaç, bireylerin veya grupların davranışlarını, tutumlarını ve algılarını derinlemesine anlamaktır.

• Örnek yöntemler: Görüşme, gözlem, odak grup çalışmaları

• Analiz türü: Tematik analiz, içerik analizi

2. Nicel Araştırmalar

Nicel araştırmalar, sayısal verilerle ölçülebilen değişkenler üzerine kurulur. Hipotez testleri, korelasyon analizleri veya regresyon gibi istatistiksel yöntemler bu türde kullanılır.

• Amaç: Verileri sayısal olarak ifade etmek ve genellenebilir sonuçlar elde etmek

• Kullanım alanı: Anketler, deneysel çalışmalar, ölçek geliştirme araştırmaları.

3. Deneysel Araştırmalar

Deneysel araştırmalar, neden-sonuç ilişkisini test etmek için bağımsız değişkenlerin kontrollü şekilde değiştirilmesine dayanır. Katılımcılar genellikle deney ve kontrol gruplarına ayrılır.

• Amaç: Belirli bir değişkenin diğer değişken üzerindeki etkisini gözlemlemek

• Örnek: Yeni bir eğitim yönteminin öğrenci başarısına etkisinin incelenmesi

4. Tanımlayıcı Araştırmalar

Tanımlayıcı araştırmalar, bir olgu ya da durumun mevcut halini ortaya koymayı hedefler. Burada amaç, neden-sonuç ilişkisi kurmak değil, mevcut durumu betimlemektir.

• Örnek: Üniversite öğrencilerinin sosyal medya kullanım sıklığının belirlenmesi

5. Kesitsel Araştırmalar

Kesitsel araştırmalarda veriler, belirli bir zaman diliminde tek bir ölçümle toplanır.

• Avantajı: Hızlı ve ekonomik veri toplama sağlar

• Kısıtlılığı: Zaman içindeki değişimleri göstermez

6. Kohort (İzlem) Araştırmaları

Kohort araştırmaları, belirli bir grubun zaman içinde izlenmesine dayanır. Aynı bireylerden farklı zamanlarda veri toplanır.

• Amaç: Değişkenlerin zaman içindeki etkilerini ve ilişkilerini gözlemlemek

• Örnek: Bir ilaç tedavisinin 5 yıl boyunca hastalar üzerindeki etkisinin incelenmesi

🌐 Evren ve Örneklem

Evren (ana kitle), araştırmanın konusuna göre değişiklik gösteren ve üzerinde çalışılmak istenen tüm birimleri kapsayan büyük topluluktur. Araştırmacının sonuçlarını genellemek istediği bütün bireyler, nesneler veya olaylar evreni oluşturur.

• Örnek: Bir üniversitedeki tüm öğrenciler “X” araştırmasının evreni iken, yalnızca İletişim Fakültesi öğrencileri “Y” araştırmasının evrenidir.

Örneklem, evreni temsil edebilecek nitelikte, ondan seçilen daha küçük bir topluluktur. Evrenin tamamına ulaşmak çoğu zaman mümkün olmadığından, araştırmacı belirli bir grup üzerinden çalışmasını yürütür. Örneklemin doğru seçimi, araştırmanın geçerliliği ve güvenilirliği açısından kritik öneme sahiptir.

📋 Anket ve Anket Tasarımı

Anket, belirli bir amaç doğrultusunda, sistemli bir biçimde veri toplamak için geliştirilen bir ölçme aracıdır. Katılımcıların düşüncelerini, tutumlarını, davranışlarını veya deneyimlerini ölçmeyi amaçlar.

Anket Tasarımı İlkeleri:

• Anketin başında araştırmanın amacı ve katılımcılardan beklentiler kısa bir şekilde açıklanmalıdır

• Sorular, araştırma konusuna uygun, kısa, açık ve anlaşılır olmalıdır

• Katılımcıların anketi yarıda bırakmaması için çok uzun olmamalıdır

• Anket, ön uygulama (pilot çalışma) yapılarak test edilmeli, eksiklikler giderildikten sonra araştırma grubuna uygulanmalıdır

• Anket genellikle iki bölümden oluşur:

  1. Sosyo-demografik bilgiler bölümü – Yaş, cinsiyet, eğitim durumu vb.

  2. Araştırma konusu ile ilgili bölüm – Hipotezleri veya araştırma sorularını test etmeye yönelik sorular

🧩 Hipotez

Hipotez, deneylerle henüz doğrulanmamış ancak doğrulanması beklenen teorik bir düşünce veya varsayımdır. Araştırmalarda hipotez, bağımsız değişken ile bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi ifade eder.

• Örnek: “Erkekler evlenince daha tutumlu olur.”

  • Bağımsız değişken: Evlilik durumu

  • Bağımlı değişken: Tutumluluk düzeyi

Hipotez Türleri:

• H₀ (Yokluk Hipotezi): İki grup arasında fark olmadığını varsayar

  • Örnek: “Evli ve bekar erkeklerin tutumluluk düzeyleri arasında anlamlı bir fark yoktur.”

• H₁ (Alternatif Hipotez): İki grup arasında fark olduğunu veya ilişkinin belirli bir yönde gerçekleştiğini öne sürer

  • Çift yönlü: “Evli erkeklerin tutumluluk düzeyleri ile bekar erkeklerin tutumluluk düzeyleri arasında fark vardır.”

  • Tek yönlü: “Evli erkeklerin tutumluluk düzeyleri, bekar erkeklerin tutumluluk düzeylerinden daha yüksektir.”

🔢 Değişkenler

Değişken, nesnelerin ya da kişilerin birden fazla değer alabilen özellikleridir. Araştırmalarda ölçülmek istenen veya aralarındaki ilişki incelenen unsurlar değişkenlerdir.

• Bağımsız değişken: Olayları veya durumları etkileyen değişken (Neden Değişkeni)

• Bağımlı değişken: Olaylardan veya durumlardan etkilenen değişken (Sonuç Değişkeni)

Değişken Türleri:

1. Kategorik Değişkenler

   • Nominal: Derecelendirme yok (Cinsiyet, renk, meslek, kan grubu)

   • Ordinal: Derecelendirme var (Hastalık evresi, ağrı derecesi, eğitim seviyesi)

2. Sayısal Değişkenler

   • Kesikli: Sayım ile elde edilir (Çocuk sayısı, kardeş sayısı, evcil hayvan sayısı)

   • Sürekli: Ölçüm ile elde edilir (Boy, kilo, yaş, aylık gelir)

👥 Bağımlı ve Bağımsız Gruplar

Bağımlı grup, aynı katılımcı grubundan birden fazla ölçüm alındığı durumlardır.

• Örnek: Erkekler – 1. Ölçüm – Eğitim – 2. Ölçüm

  
  

  (Aynı erkek grubunun eğitim öncesi ve sonrası puanları karşılaştırılır)

Bağımsız grup, farklı katılımcı gruplarının karşılaştırıldığı durumlardır.

• Örnek: Erkek ve Kadın – 1. Ölçüm – Eğitim – 2. Ölçüm

  
  

  (Kadınlar ve erkeklerin eğitim sonrası puanları karşılaştırılır)

📈 İstatistiksel Anlamlılık

İstatistiksel anlamlılık, gruplar arasında bulunan farkın tesadüfen mi yoksa gerçekten mi ortaya çıktığını belirler.

• “p” değeri, iki grup arasındaki farkın şans eseri ortaya çıkma olasılığını gösterir

• p değeri ne kadar küçükse, farkın tesadüfi olma olasılığı o kadar düşüktür

• Genellikle p < 0.05, istatistiksel olarak anlamlı kabul edilir

• Örnek: p = 0.03 → Farkın %3 olasılıkla tesadüfen, %97 olasılıkla araştırılan etken nedeniyle ortaya çıktığı anlamına gelir.